چند روز پیش فرصت شد و پای منبر سخنران مسجدی در شهرم نشستم. سخنران محترم به نقل از ابن عربی در الفتوحات المکیه چنین گفت که:

خداوند برای جایگزین قربان شدن حضرت اسماعیل علیه السلام قوچی فرستاد و برای جایگزین قربانی شدن عبدالله پدر پیامبر اسلام یکصد شتر جایگزین کرد. ابن عربی چنین استدلال می‌کند که اسماعیل پیامبر بود و خداوند یک گوسفند فرستاد؛ اما برای عبدالله که پیامبر هم نبود، خداوند دستور قربانی صد شتر داد؛ پس گوسفند بر شتر برتری دارد!

البته سخنران مجلس چنین اضافه کرد که این نکته از ابن عربی است و نظری در رد یا قبولش ندارد؛ اما به ذهن بنده چنین رسید که ابن عربی گرفتار مغالطه شده است و نتیجه‌اش درست نخواهد بود.

او فرض را بر آن گرفته که اسماعیل برتر از عبدالله است و چون خداوند جایگزین قربانی‌اش را یک گوسفند قرار داده، پس گوسفند افضل از شتر است؛ در حالی که در همین مبنا نقد جدی وجود دارد!

اولا جایگزین شدن قربانی دلیل بر همسانی شأن قربانی و رهایی یافته از قربان شدن نیست! آیا شأن انسان برابر یکصد شتر (حکم دیه قتل غیر عمد) است؟!

ثانیاً به چه دلیل عامی می‌توان پذیرفت که همه انبیاء بر همه غیر انبیاء أفضل هستند. روایاتی وجود دارد که بر اساس آن برخی از انسان‌ها از انبیای الهی برتر هستند؛ چنان که از امام سجاد علیه السلام در شأن عمویشان حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام نقل شده که در بهشت مقامی دارد که همه شهداء (اعم از پیامبر و غیر پیامبر) به آن غبطه می‌خورند. پس به چه دلیل می‌توان برتری حضرت اسماعیل را بر پدر پیامبر اسلام مسلم گرفت؟

ثالثاً برتری شتر بر گوسفند محل تردید نیست؛ بالعیان همه می‌بینند و قضاوت می‌کنند. حیوانات که دارای ارزش معنوی خاصی نسبت به یکدیگر نیستند و  هر آنچه هست، انتفاع مادی از آنهاست. لذا دیه قتل یک انسان یکصد شتر یا هزار گوسفند است؛ یعنی هر ده گوسفند با یک شتر برابر دانسته شده است!

در مجموع به نظر می‌رسد ابن عربی استدلال قابل قبولی برای نتیجه‌اش مطرح نکرده است و گرفتار مغالطه (عمدی یا سهوی!) شده است.